Alcune sentenze emanate dai tribunali di Pisa nel XII secolo.
ASP. Acquisto Coletti, 31 dicembre 1163
In eterni Dei nomine amen. Nos Nicolaus Speciarius et
Guilicio quondam Bellandi et Pisanus quondam Lanfranchi et
Rodulfus quondam Andree a consulibus Pisanorum mercato-
rum consules electi ad diffiniendas lites publicas vel privatas
in nobis ad diffiniendum positas, litem que vertebatur inter
Brunaccianum et Guidottum Rubeum sic diffinimus: siquidem
predictus Brunaccianus reclamavit adversus iam dictum
Guidottum petens ab eo actione mandati viginti libras dena-
riorum quas ei dedit ut domine Aghentine daret quas ideo
petebat quia prout ei mandavit mandatum non complevit et
earum proficuum in posterum non remisit. Guidottus itaque
confessus est mandatum istum suscepisse et domine Aghentine
dedisse predictas libras viginti. Brunaccianus econtra quia non
complevit mandatum sed domina Aghentina vivens et postea
Guido filius eius ipsum Brunaccianum ad placitum inde voca-
verunt et ab ipso Guidone coactus cum predictas viginti libras
reddere compelleretur, misit Gottifredum et alios plures ad
Guidottum ut veniret et in placito eum defenderet et ipsum
in placito semper clamabat qui nec venit nec eum defendit.
Preterea dicebat se reclamasse contra eum aput previsores pu-
blicos et Guidottus ad curiam venit et vocavit Guido tunc
suum dominum et posuit hoc factum in eius arbitrio data
panciera in pignore pro soldis quadraginta solvendis pro pena
si se ab eius arbitrio removeret, qui dimisso pignore ab arbi-
trio eius se subtraxit et nihil inde audire voluit quod ipse
non negabat. Et quia aliter non potuit predicto Guidoni debi-
tum solvit. Guidottus dicebat quia predictas libras viginti a
Brunacciano receperat et per triennium et amplius sibi ideo
retinuerat quia Guido quondam Marignani ei debitor existebat
quas tandem cum pro debito Guidonis pecuniam domine reti-
nere non posset eas domine Aghentine se reddidisse asserebat.
Ad quod probandum testes induxit quos iurare fecimus totam
veritatem inde dicere et falsum tacere; fecimus quoque Bru-
naccianum iurare dicere veritatem quantum de infrascripto
debito Guidonis solvisset qui sub iuramento dixit quia libras
tredecim ei inde solvit. Viso itaque et audito eius iuramento,
cognito etiam quod in nostra civili constitutione mandato cau-
tum est Ut "qui mandatum suscipit et prout ei mandatur non
complet dampnum mandantis mandatum suscipiens emendare
compellitur". Cognitis etiam dictis testium quorum atte-
stationibus fidem non accomodantes quia convenienter predicti
debiti solutionem non dixerunt predictum Guidottum in libras
tredecim iam dicto Brunacciano condempnamus. Data et reci-
tata in cimiterio sancti Michaelis de Burgo, anno Dominice
Incarnationis millesimo centesimo sexagesimo tertio indictione
undecima pridie kalendarum ianuarii, presentia Gerardi Accatti
et Zaffatelli et Arrici Contisie et Bonfilii Becconerii et Villani
Sicci et Rogerii Biccunerii et Rollandi Scilinguati.
(S. T.)Ego Guido apostolice sedis notarius mandato infra-
scriptorum consulum hanc sententiam scripsi.
ASP. S. Lorenzo alla Rivolta, 6 giugno 1179
In eterni Dei nomine amen. Nos Bonacursus et Marigna-
nus atque Bandinus Gota publici foretanorum iudices re-
clamationem factam a Raffaldo contra Francescum sic diffini-
mus: siquidem predictus Raffaldus reclamavit adversus prefa-
tum Francescum de uno petio terre posito in Casciaule nomi-
nato sedium cornacchie et tenet unum caput in terra Ber-
nardi quondam Henrici aliud caput cum uno latere in viis
publicis aliud latus in terra Adalasie noverce suprascripti
Francesci et est una pars vinea et alia terra arabilis et de
libris duodecim denariorum; cumque predictum Francescum
per perentorium citari fecissemus ut de suprascriptis ante nos
iamdicto Raffaldo rationem facturus veniret contumax existens
non venit. Unde nos iudices eius contumacia cognita et re-
cepto sacramento calumpnie a suprascripto Raffaldo secundum
civilis constitutionis formam ut predictus Raffaldus mittatur
in possessionem predicte terre et mittatur in possessionem bo-
norum suprascripti Francesci pro suprascripta pecunia secun-
dum constituti formam ut habeat et quiete possideat atque
omnia que de contumacibus statuta sunt inde proveniant pro-
nuntiamus. Data et recitata in consistorio nostro sancti Am-
brosii, presentibus Guilielmo et Bandino et Ildebrando de Sep-
timo advocatis, anno Domini millesimo centesimo septuagesimo
nono indictione undecima octavo idus iunii.
(S. T.) Ego Sismundus publicus suprascriptorum iudicum
scriba in hac sententia vice et mandato eorum subscripsi.
(S. T.) Ego Sismundus iudex ordinarius domini imperatoris
Frederigi atque notarius publicus suprascriptorum iudicum
scriba hanc sententiam eorum mandato scripsi et firmavi.
con altra calligrafia
Post hanc sententiam datam eodem anno et indictione pri-
die kalendas iulii Rainerius Corsi treguanus pisane civitatis
precepto consul et publicorum iudicum foretanorum sancti
Ambrosii prout ipse treguarius mihi dixit me presente misit
infrascriptum Raffaldum in possessionem contra infrascriptum
Francescum in una petia de terra et in una casa plastricia
supra se posita in confinibus ecclesie sancti Michaelis de Ca-
sciaula et est sedium ubi habita prefatus Francescus que petia
tenet unum caput cum uno latere in viis publicis et aliud
caput in terra Ardicionis quondam Viviani et aliud latus tenet
in terra Riccardi fratris Franceski pro infrascripta pecunia se-
cundum civilem formam, presentia Ubaldi presbiteri predicte
ecclesie et Gerardi tunc consulis eiusdem cappelle et Ildebrandi
quondam Ranuci Petri et aliorum multorum.
(S. T.) Ego Uguicio iudex et notarius domini Frederici im-
peratoris hanc possessionem coram me datam scripsi.
ASP. Acquisto Roncioni, 18 dicembre 1180.
In eterni Dei nomine amen. Nos Ughicio iurisperitus quon-
dam Lamberti et Gualfredus Grassus cognitores iudices ac
previsores guarigangorum et debiti et crediti comunis et alia-
rum causarum vel rationum seu comunis deceptionum vel et
omnium causarum a consulibus in nobis positarum, in bala-
torio ecclesie sancti Martini commorantes, litem et contro-
versiam que vertebatur inter Angelum sindicum ecclesie sancte
Marie maioris pro ea et Benenatum Bondelaccum sic diffini-
mus: siquidem predictus sindicus pro suprascripta ecclesia age-
bat contra suprascriptum Benenatum de uno petio terre po-
sito ad Ponticellum et tenet caput in terra ipsius ecclesie,
alium in palude, latus in terra sancti Michaelis alium in terra
Bernardini Bottaccii actione in rem directa et utili, Benenatus
respondebat quod non credebat ecclesiam dominam nec habere
aliquod ius ex quo competat ei utilis actio et tuetur se ex
ordinamento civitatis et sacramento consulum, salvo si est
sindicus et si sic habet capita et latera. Ad quod probandum
predictus sindicus ….. quibus quod intendebat se sufficienter
probasse narrabat. Econtra Benenatus Bondelaccus per illos
testes nil contra se fore probatum dicebat nec illis testibus
in aliquo fides est adhibenda cum discordes sint inter se: Ugo
Malamena testis dixit quod de predicta terra pater suus et
ipse libellario nomine ab ecclesia sancte Marie tenuerunt ab
annis triginta. Ildebrandinus Scancii idem per omnia quod pre-
dictus Ugo certum est enim ex propria confessione suprascripti
Ildebrandini Scancii de predicta terra nichil libellario nomine
a suprascripta ecclesia tenuisse igitur eius dictum non referi-
tur concordatum cum Ugone per omnia quare ei non est cre-
dendum et si dicant testes per triginta annos predictam ter-
ram libellario nomine pro suprascripta ecclesia non debent
intelligi suprascripti anni tulerunt annus unus debet auferri
de medio ab eo tempore quo Benenatus accepit possessio-
nem suprascripte terre eo quod annus unus iam transierat
antequam predicti testes de predicto facto testimonium
redderent; non ergo meta temporis se suprascripta ecclesia potes
defendere cum continuos triginta annos nec ipsa nec alius pro
ea possederit quare nec utilis in rem ei competit. At sindicus
pro suprascripta ecclesia testes in nullo discordes esse narra-
bat et si Ildebrandinus Scancii reperiatur non dixisse idem per
omnia cum Ugone non tamen reperitur in aliquo contrarius
Ugoni. Ugo enim nichil aliud reperitur dixisse nisi quod pater
suus et ipse predictam terram libellario nomine pro suprascripta
ecclesia per annos triginta continuos tenuerunt, de
Ildebrandino Scancii nil dixerunt, ergo si Ildebrandinus Scan-
cii ….. suprascriptus Ugo nihil ….. diversum videtur di-
xisse immo pro certo affirmavit ….. predictam terram per
annos triginta continuos libellario nomine pro suprascripta ec-
clesia tenuisse …. iniuria civitatis possessionem predicte terre
videatur ammisisse ….. facta suprascripto Benenato …..
guarigangi nichil si nocere debere narrabat et si videatur ….
saltim utilis in rem ….. illius legis cui per triginta annos
possedit si a possessione …. publica instrumenta per ma-
num Rodulfi notarii confecta ind…. pro suprascripta eccle-
sia per annos quadraginta unum ostendebat. (Unde nos iudi-
ces et cognitores in actione utili in rem suprascriptum Bene-
natum prefato sindico pro suprascripta ecclesia condempnamus.
Data et recitata Pisis in suprascripto balatorio, presentibus
Ugone iudice advocato quondam Rolandi et Ugone iudice et
notario Opithonis filio et Nocte Pannario et aliis, Dominice
vero Incarnationis anno millesimo centesimo octuagesimo, in-
dictione tertiadecima quintodecimo kalendas ianuarii.
Ego Ughicio Lamberti cognitor modi in (hac ….. et)
socio data subscripsi.
(Ego Gualfredus Grassi cognitor in ….
Ego Ugo iudex …. modi publicus in….
(S. T.)Ego Albertus domini Frederigi …. atque scriba….
scripsi atque firmavi.
ASP. S. Lorenzo alla Rivolta, 14 gennaio 1191
In eterni Dei nomine amen. Nos Lanfrancus quondam Ugo-
nis de Foriporta et Salemme atque Petrus Alcherii publici ap-
pellationum cognitores et iudices causam appellationis que ver-
tebatur inter Gratianum sindicum hospitalis de Stangno pro
ipso hospitali et Gislam relictam Guidonis de Fasiano sic diffi-
nimus: siquidem cum congnovissemus ex oppinionis exenplo
Bernardi et Henrigi atque Bonacorsi publicorum foretanorum
iudicum suprascriptum sindicum pro dicto hospitali egisse con-
tra Gislam de tribus partibus pro indiviso omnium terrarum
que continentur in laudamento dato a Bulgarino et Petro at-
que Pagano Griffi antecessoribus eorum inter suprascriptum
sindicum et Uguicionem de Fasiano tenentibus capita et latera
sicut ipso laudamento continetur et ut de cetero ipsas terras
ei quiete habere et tenere et possidere et fructus ipsarum ter-
rarum recolligere et habere et de fructibus inde perceptis vel
pro eorum estimatione de libris centum denariorum actione
in factum reddita loco interdicti uti possidetis et ex sacra-
mento consulum et "de rebus et libertatibus" et officio iu-
dicis et in rem actione et ex constituto "de ultimis volunta-
tibus" et petitione hereditatis utili et directa et negatoria
quia non est ei ius utendi fruendi et est michi et suprascripto
hospitali ius utendi et fruendi; Gisla salvo quo ……… se
petitioni nisi in his que possidet, respondit quod non credit se
teneri aliqua suprascriptarum actionum tuta multis exceptio-
nibus et defensionibus. Gratianus vero ad ea que intendebat
probanda confessiones suprascripte Gislle in medio inducebat,
confitentis quod in preterito mense madii fuerunt tres anni
quod Guidone eius vir fuit mortuus et quod in proximo mense
septembris fuerunt tres anni quod filius eius fuit mortuus et
quod mortuo filio habuit unam recollectam; cumque supra-
scriptus Gratianus sindicus hospitali de Stangno pro ipso ho-
spitali a suprascriptis iudicibus contrariam reportasset senten-
tiam in usufructu tertie partis de tribus petitis partibus et in
eo quod sententiatum fuit ut ipsa deberet habere necessaria
cum duabus suis servientibus de aliis duabus partibus ante
nostram veniens presentiam octavo kalendas iulii dixit senten-
tiam ab Henrigo filio Guidonis de Parlascio et sociis publicis
foretanorum iudicibus contra se pro hospitali in eo quod con-
tra se est et pro Gisla relicta Guidonis iniustam; sexto idus
iulii Gisla salvo si appellavit et appellare potuit et si potest
et salvis omnibus sollepnitatibus respondit iustam. Gratianus
sindicus prefati hospitalis pro ipso hospitali ad probandum de
iniquitate sententie testamentum Guidonis factum per manum
Ade iudicis et notarii ostendebat in quo contineri dicebat Gui-
donem fecisse testamentum filio si infra pu bertatem decederet
substituendo Stangnum quod ex verbis testamenti colligi po-
test. Gisla econtra Guidonem non fecisse testamentum filio
ideoque cum intestatum decessisse quod ex verbis ipsius te-
stamenti perpenditur cum dixerit "iudico et lego" que verba
non instituentis set legantis sunt quare se debere habere
usumfructum intestati filii secundum pisane constitutionis tenorem
allegabat. Unde nos appellationum congnitores et iudices se-
cundum ea que coram nobis proposita sunt suprascriptorum
iudicum sententiam in eo quod contra Gratianum sindicum ho-
spitalis pro ipso hospitali de usufructu est iniustam, in reli-
quis vero iustam pronuntiamus. Data et recitata in curia pu-
blica appellationum, presentibus Nigello et Ildebrando de mer-
cato et Stranbo et Rainaldo advocatis et aliis, Dominice In-
carnationis anno millesimo centesimo nonagesimo primo indic-
tione nona nonodecimo kalendas februari.
(S. T.)Ego Stefanus domini imperatoris Frederigi iudex et
notarius et nunc suprascriptorum iudicum publicus hanc sen-
tentiam eorundem mandato scripsi atque firmavi.
ASP. Primaziale, 29 dicembre 1191
In eterni Dei nomine amen. Nos Bonaccursus iudex et
Guilielmus Bonaccii ….. Pisanorum et Lucensium arbitri re-
clamationem factam a Gualando de Vurno adversus Sassum et
Ughicionem Cigulini sic terminamus: predictus enim Gualan-
dus reclamavit contra infrascriptos de terra quam tenent in
infrascripto petio quod est positum iuxta pontem de Blentina
quod totum petium tenet caput in via alterum caput in terra
archiepiscopi latus unum tenet in Cilichio aliud in terra Saxi
et Gratiane et Ughicionis Cigulini, unde infrascriptos per pe-
remptorium inquiri fecimus ut de infrascripta terra rationem
ei facturi venirent contumaces existentes non venerunt respon-
suri. Unde nos arbitri cognita eorum contumacia ut infrascrip-
tus Gualandus de Vurno mittatur in possessionem illius terre
quam infrascripti Sassus et Ughicio tenent in infrascripto pe-
tio terre et pro denariis duodecim pro carta sententie et pro
denariis quattuordecim datis apparitori et pro solidis viginti de-
nariorum datis nobis pro dirictura curie mittatur in
possessionem bonorum infrascriptorum secundum formam ordina-
menti inter Pisanos et Lucenses positam ut habeat et quiete
possideat et de possessione non nisi legitime abstrahatur pro-
nuntiamus. Data in porticu domus infrascripti Bonaccursi iu-
dicis presente Bandino procuratore Gualandi et Henrico quon-
dam Plebani et Ugone… illa et aliis pluribus, anno Do-
minice Incarnationis millesimo centesimo nonagesimo primo
indictione nona, quarto kalendarum …uarii.